Giữa lúc "mùa đông gọi vốn" toàn cầu khiến các nhà đầu tư co cụm, thổi một luồng gió lạnh vào những thị trường công nghệ sôi động nhất, bức tranh về các hệ sinh thái mới nổi dường như phủ một màu ảm đạm. Thế nhưng, giữa bối cảnh đó, Việt Nam lại nổi lên như một câu chuyện đầy nội lực, với những điểm sáng bất ngờ đi ngược lại xu hướng chung.
Bài viết này sẽ chắt lọc 5 điểm nhấn đáng ngạc nhiên nhất từ "Báo cáo Đổi mới Sáng tạo và Đầu tư Công nghệ Việt Nam 2024" do Trung tâm Đổi mới Sáng tạo Quốc gia (NIC) và Do Ventures công bố, mang đến một góc nhìn mới mẻ và sâu sắc về sức sống kiên cường của nền kinh tế số Việt Nam.
1. Sức bật kiên cường: Đầu tư công nghệ Việt Nam vững vàng hơn thế giới
Một thực tế gây ngạc nhiên là trong khi vốn đầu tư mạo hiểm toàn cầu sụt giảm mạnh mẽ đến 35% trong năm 2023, thị trường Việt Nam chỉ ghi nhận mức giảm nhẹ hơn nhiều là 17%. Tổng vốn đầu tư vào các công ty khởi nghiệp công nghệ tại Việt Nam trong năm 2023 đạt 529 triệu USD.
Đây không chỉ là một con số biết nói mà còn là một điểm sáng quan trọng. Sự vững vàng này cho thấy niềm tin của các nhà đầu tư vào tiềm năng dài hạn và sự bền bỉ của hệ sinh thái khởi nghiệp Việt Nam. Niềm tin đó không phải là vô cớ; nó được củng cố bởi một vị thế vững chắc trong khu vực: Việt Nam giữ vững vị trí thứ ba trong Đông Nam Á về số lượng thương vụ và quay trở lại vị trí thứ ba về giá trị đầu tư. Điều này chứng tỏ, giữa cơn bão toàn cầu, Việt Nam là một bến đỗ tương đối ổn định, khẳng định vị thế là một điểm đến đầu tư hấp dẫn.
2. Ngôi sao mới nổi: Y tế và Giáo dục dẫn dắt dòng vốn đầu tư
Năm 2023 chứng kiến một sự thay đổi đáng kinh ngạc trong cơ cấu đầu tư theo ngành, với hai lĩnh vực xã hội trọng yếu bất ngờ vươn lên dẫn đầu.
- Lĩnh vực Y tế (Health-tech) nhận được số vốn cao kỷ lục, tăng vọt 391% so với năm trước và trở thành lĩnh vực được đầu tư nhiều nhất.
- Lĩnh vực Giáo dục (Ed-tech) cũng đạt mức vốn đầu tư cao nhất từ trước đến nay, với mức tăng trưởng 107%.
Sự trỗi dậy mạnh mẽ này cho thấy một sự trưởng thành trong tư duy đầu tư. Dòng vốn đang dịch chuyển một cách thông minh hơn, hướng đến giải quyết các vấn đề xã hội cấp thiết. Sự bùng nổ này được thúc đẩy bởi những thay đổi trong hành vi sau đại dịch, sự lớn mạnh của tầng lớp trung lưu với yêu cầu ngày càng cao về chất lượng dịch vụ, và nhu cầu cấp bách về chuyển đổi số trong các lĩnh vực vốn còn nặng tính truyền thống.
3. Dẫn đầu khu vực: Nền kinh tế số tăng trưởng nhanh nhất Đông Nam Á
Việt Nam tiếp tục khẳng định vị thế dẫn đầu khi đạt mức tăng trưởng kinh tế số cao nhất Đông Nam Á trong hai năm liên tiếp (2022 và 2023). Đây không phải là một thành công nhất thời mà là một xu hướng bền vững, được thúc đẩy bởi nền tảng vững chắc với tỷ lệ người dùng Internet đạt 79,1% dân số và sự ủng hộ mạnh mẽ từ chính phủ.
Theo dự báo từ báo cáo của Google, nền kinh tế số Việt Nam dự kiến tăng trưởng 20%/năm trong giai đoạn 2023-2025 và đang trên đà đạt 43 tỉ USD vào năm 2025. Con số này phản ánh một quỹ đạo tăng trưởng ấn tượng, củng cố vị thế của Việt Nam như một trung tâm kinh tế số năng động và đầy tiềm năng trong khu vực.
4. Bước ngoặt chiến lược: Tầm nhìn bán dẫn và sự hợp tác toàn cầu
Năm 2023 đánh dấu một cú xoay trục chiến lược của Việt Nam sang ngành công nghiệp bán dẫn, một bước nhảy vọt tham vọng vào lĩnh vực công nghệ cao. Những bước đi cụ thể đã cho thấy quyết tâm của Việt Nam trong việc tiến sâu hơn vào chuỗi giá trị công nghệ toàn cầu:
- Nâng cấp quan hệ Việt Nam - Hoa Kỳ lên Đối tác Chiến lược Toàn diện, với đổi mới sáng tạo và ngành bán dẫn là lĩnh vực hợp tác trọng điểm.
- Mục tiêu đào tạo 50.000 kỹ sư ngành bán dẫn đến năm 2030 được Bộ Kế hoạch và Đầu tư đề ra, cho thấy một tầm nhìn dài hạn về phát triển nguồn nhân lực chất lượng cao.
- Hợp tác với các gã khổng lồ công nghệ như Synopsys, Siemens và Cadence Group để thiết lập các trung tâm ươm tạo thiết kế chip và chương trình đào tạo chuyên sâu tại Trung tâm Đổi mới Sáng tạo Quốc gia (NIC).
Đây là một bước đi có tầm nhìn, không chỉ nhằm thu hút đầu tư mà còn xây dựng nền tảng vững chắc để Việt Nam trở thành một mắt xích quan trọng trong ngành công nghiệp bán dẫn toàn cầu.
5. Nghịch lý thị trường IPO: Thách thức còn đó giữa đà tăng trưởng
Bên cạnh những điểm sáng, báo cáo cũng chỉ ra một thực tế trái ngược, tạo nên sự cân bằng cho bức tranh toàn cảnh. Thị trường phát hành cổ phiếu lần đầu ra công chúng (IPO) tại Việt Nam đã sụt giảm đáng kể kể từ đỉnh cao năm 2018.
- Năm 2018: Ghi nhận 33 thương vụ IPO huy động được giá trị kỷ lục 4,667 tỉ USD.
- Năm 2023: Chỉ còn 3 thương vụ IPO với tổng giá trị huy động vỏn vẹn 7 triệu USD.
Sự tương phản này cho thấy dù hệ sinh thái khởi nghiệp sôi động, con đường "thoái vốn" thông qua IPO vẫn còn nhiều thách thức. Nguyên nhân chủ yếu đến từ các quy định niêm yết còn nghiêm ngặt, chưa thực sự phù hợp với đặc thù của các công ty công nghệ tăng trưởng nhanh. Để cạnh tranh trong khu vực, Việt Nam cần nhìn sang các nước láng giềng như Indonesia với sàn Acceleration Board, Thái Lan với Live Exchange, hay Singapore với sàn Catalist, những nơi đã thiết lập các sàn giao dịch riêng với quy định linh hoạt hơn cho các công ty tăng trưởng cao.
Trước bối cảnh này, các nỗ lực cải thiện môi trường thoái vốn đang được thúc đẩy, như lời khẳng định của ông Vũ Quốc Huy, Giám đốc Trung tâm Đổi mới Sáng tạo Quốc gia (NIC):
"Học hỏi từ các nước láng giềng, chúng tôi ghi nhận tầm quan trọng của việc tạo ra một môi trường thoái vốn hấp dẫn đối với các nhà đầu tư. Chúng tôi đang từng bước cải tiến các phương pháp tiếp cận để tạo điều kiện thuận lợi hơn cho các công ty khởi nghiệp hướng tới mục tiêu IPO và các lộ trình thoái vốn khác."
Kết luận
Bức tranh năm 2023 cho thấy hệ sinh thái công nghệ Việt Nam không chỉ đơn thuần "chống chịu" cơn gió ngược toàn cầu. Thay vào đó, đây là một câu chuyện về sự chuyển dịch chiến lược: dòng vốn thông minh hơn đã tìm đến các lĩnh vực tạo tác động xã hội sâu sắc như y tế và giáo dục, trong khi tầm nhìn quốc gia táo bạo hướng đến chuỗi giá trị toàn cầu với ngành bán dẫn. Dù thách thức về con đường thoái vốn vẫn còn đó, những tín hiệu này vẽ nên một bức tranh đầy lạc quan về tương lai.
Với những điểm sáng đầy bất ngờ này, liệu Việt Nam có đang trên đường trở thành một 'con hổ' công nghệ mới của châu Á trong thập kỷ tới không?
